مقاله حاضر، شرح حال اجمالی آیت الله العظمی ملّاحسینقلی همدانی (قدّس الله سرّه) می‌باشد که از آثار حضرت علامه آیة الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی و فرزندشان، حضرت آیة الله حاج سید محمد محسن حسینی طهرانی (قدس الله سرهما) استخراج شده است. در این مقاله، ابتدا مختصری از زندگی‌نامه مرحوم ملّاحسینقلی همدانی بیان شده و سپس شخصیت این عارف ربانی از منظر عرفا و بزرگانی نظیر علامه طباطبایی و علامه طهرانی، معرفی شده است. سیره اخلاقی و کرامات ایشان، از دیگر مطالب مفید این نوشتار می‌باشد. بخش پایانی مقاله، به گزیده‌ای از بیانات و ارشادات مرحوم آخوند همدانی، اختصاص یافته است که تمام آنها، خصوصا دستورالعمل عرفانی ایشان به شاگردانش، درس‌های ناب و آموزنده‌ای برای تشنگان طریق معرفت به همراه دارد.
معرفی تفصیلی
ولادت و رحلت
ولادت: حضرت آیت الله العظمی ملّاحسینقلی همدانی (قدّس الله سرّه) 1239هـ.ق، در قریه شوند در حزین همدان متولد شد.
ارتحال: ایشان در 28 شعبان 1311 هـ.ق، در زیارت سیّدالشّهداء [علیه السّلام] در کربلای معلّی دعوت حق را لبیک گفت.(توحید علمی و عینی، ص ١٣، تعلیقه، به نقل از نقباء البشر، ج ٢، ص ٦٧٤)
اساتید
حضرت آیت الله العظمی ملّاحسینقلی همدانی (قدّس الله سرّه) مقدّمات را در طهران فرا گرفته، و بالأخره در دروس عالی در حوزۀ درس عالم اکبر شیخ عبدالحسین طهرانی مشهور به شیخ العراقین شرکت نموده است. سپس به سبزوار سفر کرده، و مدّت‌ها در آنجا اقامت گزیده، و از درس فیلسوف معروف حاج مولا هادی سبزواری بهره یافته و پس از آن مهاجرت به نجف أشرف نموده، و سال‌های طولانی از درس شیخ مرتضی انصاری استفاده کرده است. و در قسمت اخلاق و عرفان از آقا سیّد علی شوشتری استفاده نموده و شاگرد او بوده است.
و بعد از فوت استادش متصدّی فتوا نشد و دنبال ریاست نرفت؛ بلکه در منزل نشست و طلاّب فهیم بدو روی آوردند و منزل او محلّ اجتماع زبدگان علم و عمل شد. و شاگردان عجیبی در علم الَهی و عرفان تربیت نمود. و امّا فقه و اصول را از تقریراتی که خودش از بحث علاّمه انصاری نوشته بود، تدریس می‌کرد و در منزل نماز جماعت می‌خواند برای خواصّ از مؤمنین و پیروانی که آنها را تربیت نمود، و از ظلمات جهل به نور معرفت کشانید، و ایشان را با ریاضات شرعیّه و مجاهدات عملیّه از هر پستی، طاهر و مطهّر گردانید، تا آنها از عباد اللَه الصّالحین و از سالکین در راه خداوند شدند.»
شاگردان
ایشان شاگردان بسیاری تربیت کرد که هر یک آیتی عظیم از علم و عمل و اخلاق و عرفان الَهی بودند. از جمله: سیّد احمد کربلایی، و دامادش سیّد أبوالقاسم اصفهانی، و آقا سیّد آغا دولت آبادی، و شیخ باقر قاموسی، و شیخ محمّد بهاری، و شیخ باقر نجم آبادی، و میرزا جواد آقا تبریزی، و سیّد محمّد سعید حَبوبیّ، و سیّد حسن صدر، و سیّد علی همدانی، و فرزندش: شیخ علی، و جمعی دیگر.
کتبی بسیار در تقریرات دروس شیخ و غیر آن از جمله قضاء و شهادات و رهن و غیرِها نوشته که در کتابخانۀ حسینیه شوشتری‌ها در نجف أشرف و کتابخانه آقا میرزا حسین نوری موجود است.
شخصیت مرحوم ملاحسینقلی همدانی (رضوان الله علیه) از منظر بزرگان
1. علامه طباطبایی (رضوان اللَه علیه)
«مرحوم آخوند در رشته توحيد حقّ تبارك و تعالى بى‌نظير بوده اند.
مرحوم آخوند ملّاحسينقلى همدانى انصافاً خيلى واقعيّت عجيبى داشتند، و در حدود سيصد نفر شاگرد تربيت كردند.» (مهرتابان، ص322)
2. شیخ آقا بزرگ طهرانی (رضوان اللَه علیه)
«ایشان [آیت‌اللَه ملاحسینقلی همدانی] در خصوصِ این علم (یعنی علم اخلاق و عرفان) دارای جایگاه بالایی است که قدر و منزلتش به وصف نیاید. و روزگار درازی سپری شده و در طول این مدت کسی هم‌پایۀ او در علم اخلاق و تهذیبِ نفوس یافت نشده است. و [به‌تحقیق] این فن [اخلاق و عرفان] به‌وسیلۀ او ختم شده است زیرا کسی شایستگی این را ندارد که به همان مرتبۀ ایشان [در مقامات و جایگاه معنوی] برسد، به‌گونه‌ای که نظیر او شمرده شود.» (نقبآء البشر، ج2، ص 674 تا ص 678.)
3.آیت الله سیدمحسن طهرانی (رضوان اللَه علیه)
«علاّمۀ طهرانی هرگاه اسمی از مرحوم آخوند ملاّ حسینقلی به میان می‌آمد، رنگ چهره‌شان دگرگون می‌شد، و از او به تعابیری استثنائی یاد می‌نمودند، و او را بر سایر بزرگان اهل معرفت تفضیل می‌دادند و می‌فرمودند:
تمام ما ريزه خوار سفره آخوند ملّاحسينقلى هستيم. او يك درياى بى‌پايان بود.» (حریم قدس، ص 99؛ عنوان بصری، ج2، ص311.)
سیره اخلاقی
ایثار و گذشت
1. در يك سفر زيارتى كه مرحوم آخوند با اصحاب‌شان پياده به كربلا مشرّف می‌شدند، در راه عربهاى بيابانى ايشان را لخت می‌کنند و هر چه دارند مىربايند.
سپس كه ايشان را می‌شناسند، به حضورشان مىآيند و هر چه ربوده بودند تقديم مى‌كنند و معذرت مي‌خواهند. مرحوم آخوند فقط كتاب‌هاى وقفى را كه ربوده بودند پس مي‌گيرد و بقيّه كتب و اموال را نمىگيرد و مي‌فرمايد: به مجرّد سرقت، من ايشان را بِحِلّ كردم، چون راضى نشدم بواسطه من خداوند كسى را در آتش دوزخ بسوزاند. (روح مجرد، ص553)
| آیت‌الله ملاحسینقلی همدانی قدّس الله سره |